سفری به دل تاریخ با نگاهی دوباره به مناره جنبان مسجد پامنار
مسجد پامنار سبزوار، نماد تاریخ و فرهنگ
مسجد پامنار سبزوار یکی از بناهای تاریخی و فرهنگی این شهر است که با معماری خاص خود جایگاه ویژه‌ای در میان آثار تاریخی ایران دارد. در این مقاله به بررسی تاریخچه، معماری و جاذبه‌های این مسجد پرداخته و اهمیت آن در حفظ میراث فرهنگی این منطقه را مرور خواهیم کرد.
تاریخچه مسجد پامنار
مسجد پامنار یکی از قدیمی‌ترین مساجد سبزوار و خراسان بزرگ است که در سال ۲۶۶ ه.ق. به همت یک بانوی مؤمنه و حمایت محمد بن طاهر، آخرین فرمانروای سلسله طاهریان، ساخته شد. این بنا که با استفاده از خشت و آجر بنا شده، دارای سیزده پایه اصلی بوده و در طول تاریخ بارها مرمت و بازسازی شده است. در دوره محمدرضا پهلوی، این مسجد با کمک مردم و مهارت سید محمد اشراقی، کاشی‌کار مشهور شهر، مجدداً کاشی‌کاری شد.
مناره این مسجد، که ارتفاعی بیش از ۲۰ متر دارد، به قرن سوم هجری قمری بازمی‌گردد. دلیل شهرت این بنا، وجود این مناره است که همانند منار جنبان اصفهان، قابلیت لرزش دارد. ساقه مناره با کتیبه‌های زیبا و تزئینات برجسته مزین شده که نشان‌دهنده هنر معماری اسلامی است.
بر اساس اسناد تاریخی، این مسجد در سال ۳۱۷ ه.ق. توسط امیر ابوالفضل زیاری مورد بازسازی قرار گرفت و در سال ۴۲۰ ه.ق. خواجه امیرک دبیر برای حفظ و مرمت مناره آن تلاش کرد. تحولات معماری این بنا از دوره‌های اولیه اسلامی تا دوران صفوی و معاصر ادامه داشته است.
ویژگی‌های معماری مسجد پامنار
بنای کنونی مسجد پامنار وسعتی در حدود ۳۵۰ مترمربع دارد و از بخش‌هایی همچون شبستان ستون‌دار و صحن ضلع جنوبی تشکیل شده است. این مسجد نه‌تنها یک مرکز مذهبی بلکه یکی از نقاط مهم فرهنگی و تاریخی سبزوار محسوب می‌شود که میراثی ارزشمند از گذشته را در خود حفظ کرده است.
مناره جنبان مسجد پامنار
یکی از ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد این مسجد، مناره آن است که به دلیل ساختار خاص خود در اثر نیروی خارجی تکان می‌خورد. این ویژگی در معماری اسلامی نادر است و مسجد پامنار سبزوار را به یکی از جاذبه‌های تاریخی قابل توجه تبدیل کرده است.
افسانه‌ها و روایت‌های تاریخی
یکی از روایت‌های معروف درباره این مسجد، داستان پادشاه بلغار است که در خواب رویایی می‌بیند و به او دستور داده می‌شود که برای ساخت و مرمت مسجد پامنار سبزوار و مسجد خسروگرد کمک مالی ارسال کند. او پس از بیدار شدن از خواب، علاوه بر ارسال مال فراوان، هدایایی ارزشمند را نیز به پادشاه خراسان تقدیم می‌کند. در نتیجه، این مسجد که دچار آسیب شده بود، مجدداً بازسازی شد. همچنین در اثر زلزله‌های مکرر، این مسجد چندین بار تخریب شده اما با کمک خیرین و مردم نیکوکار، مورد بازسازی قرار گرفته است.
موقعیت جغرافیایی مسجد پامنار
مسجد پامنار در شهر سبزوار و در ضلع جنوبی خیابان بیهق واقع شده است. سبزوار یکی از شهرهای مهم استان خراسان رضوی در شمال شرق ایران است که به عنوان یکی از مراکز تاریخی و فرهنگی شناخته می‌شود.
سوالات متداول درباره مسجد پامنار سبزوار
۱. مسجد پامنار سبزوار در چه سالی ساخته شد؟ مسجد پامنار در سال ۲۶۶ ه.ق. در زمان خلیفه عباسی "المعتمد بالله" و با حمایت محمد بن طاهر بنا شد.
۲. چرا این مسجد به نام "پامنار" شناخته می‌شود؟ وجود مناره‌ای در کنار ایوان مسجد که ارتفاعی بیش از ۲۰ متر دارد و دارای خاصیت جنبان بودن است، علت نام‌گذاری این مسجد به "پامنار" است.
۳. چه کسانی در مرمت و بازسازی این مسجد نقش داشته‌اند؟ امیر ابوالفضل زیاری در سال ۳۱۷ ه.ق. و خواجه امیرک دبیر در سال ۴۲۰ ه.ق. از جمله افرادی بودند که در بازسازی این مسجد نقش داشته‌اند.
۴. چه ویژگی خاصی در مناره مسجد پامنار وجود دارد؟ این مناره مانند منار جنبان اصفهان قابلیت حرکت دارد و از نمونه‌های نادر مناره‌های جنبان در معماری اسلامی است.
۵. موقعیت دقیق مسجد پامنار در سبزوار کجاست؟ این مسجد در ضلع جنوبی خیابان بیهق سبزوار واقع شده و از آثار تاریخی مهم این شهر محسوب می‌شود.
نتیجه‌گیری
مسجد پامنار سبزوار یکی از بناهای ارزشمند تاریخی ایران است که با مناره‌ای منحصر‌به‌فرد، سابقه‌ای طولانی در فرهنگ و معماری این منطقه دارد. این مسجد نه‌تنها یک مکان مذهبی بلکه یک یادگار از تاریخ، فرهنگ و هنر اسلامی محسوب می‌شود. اگر به معماری تاریخی و جاذبه‌های فرهنگی علاقه دارید، بازدید از این مسجد تجربه‌ای فراموش‌نشدنی خواهد بود.
